เวทมนตร์จากทราย

ทราย…วัสดุธรรมชาติที่ดูแสนจะธรรมดา แต่กลับซ่อนมนต์ขลังเอาไว้มากมาย หลายคนรู้ดีว่า ทรายเม็ดเล็ก ๆ เหล่านี้เกิดจากการผุกร่อนของหิน และแร่ธาตุที่ถูกน้ำ ลม และกาลเวลาบดจนแหลกละเอียดเป็นธุลีดิน ก่อนจะถูกพัดพาไปทั่วโลก

แต่อีกแง่หนึ่ง ทรายก็สื่อถึงความไม่เที่ยงแท้ของชีวิต พิธีกรรมมากมายทั่วโลกจึงมีการใช้ทรายเป็นส่วนประกอบหรือสื่อกลางในการเชื่อมโลกมนุษย์เข้ากับจิตวิญญาณภายใน วันนี้มาลินทร์จะมาเล่าเรื่องมนตราจากเม็ดทรายให้ทุกคนฟังกันค่ะ

เวทมนตร์ในเม็ดทราย

รู้ไหมว่า เม็ดทรายมหาศาลที่เรียงตัวอยู่ใต้แทบเท้าของพวกเราบนชายหาด จะซ่อนพลังงานอันละเอียดอ่อนเอาไว้ ในบางวัฒนธรรม ทรายไม่ได้มีแค่ความสวยงามเท่านั้นนะคะ แต่ยังถูกมองว่าเป็นตัวกลางที่ถ่ายทอดพลังงานธรรมชาติและความสงบทางจิตใจได้ด้วย

ยกตัวอย่างการทำ “แซนด์บาธ (Sand Bath)” ในหลาย ๆ ประเทศที่มีทะเลทราย ผู้คนจะนอนฝังตัวอยู่ในทรายร้อนให้เหงื่อท่วมตัว เพราะเชื่อกันว่า ความร้อนและแร่ธาตุในเม็ดทรายสามารถช่วยดูดความชื้นส่วนเกิน ขับพิษ และบรรเทาอาการปวดหลัง ปวดข้อต่อ ช่วยรักษาโรคผิวหนังและกระตุ้นภูมิคุ้มกัน ไปพร้อมกับการปลอบประโลมจิตใจได้

การทำแซนด์บาธ (Sand Bath) เพื่อบำบัดรักษาในโมร็อกโก ภาพจาก : www.meer.com

ซึ่งการบำบัดด้วยทรายไม่เพียงช่วยเรื่องทางกายภาพเท่านั้นนะคะ แต่หลายคนเชื่อว่าทรายสามารถช่วย “ล้างพลังงานลบ” ออกจากร่างกายได้ด้วย

ในเชิงสัญลักษณ์ บางพิธีกรรม ทรายถูกนำมาใช้ในการสร้างขอบเขตพลังงานหรือวงกลมศักดิ์สิทธิ์ เพื่อปกป้องผู้ประกอบพิธีจากพลังงานที่ไม่พึงประสงค์

นอกจากนี้ ทรายสีต่างกันก็ถูกนำมาใช้ตามเจตนาที่ต่างกันด้วยนะคะ เช่น โปรยทรายสีดำเพื่อปัดเป่าพลังงานลบ หรือใช้ทรายขาวในงานมงคลเพื่อเชื้อเชิญพลังบริสุทธิ์ ซึ่งสิ่งนี้เอง สะท้อนให้เห็นความเชื่อว่า ทรายคือตัวแทนของธาตุดิน แม้จะเป็นเพียงธุลีเล็ก ๆ แต่ก็มีพลังในการดูดซับและเปลี่ยนแปลงพลังงานรอบตัว

ถ้าวันไหนทุกคนมีโอกาสได้ก้าวเท้าเหยียบทรายอุ่น ๆ ท่ามกลางแสงตะวันเจิดจ้า ก็ลองสัมผัสดูนะ ว่ามีกระแสพลังอะไรกำลังไหลเวียนอยู่ระหว่างเรากับผืนทรายไหม

ทรายในพิธีกรรมต่าง ๆ

ด้วยพลังงานจากธรรมชาตินี้เอง ผู้คนจึงนำทรายมาประกอบพิธีกรรมหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นพิธีทางศาสนา หรือการใช้ทรายเป็นเครื่องมือในการฝึกสติและสมาธิ เพื่อเชื่อมโยงกับพลังจิตวิญญาณภายในตนเอง

พิธีกรรมการวาดทรายของชาวนาวาโฮ (Navajo Sand Painting)

พิธี “Navajo Sand Painting” หรือ “iikááh” ในภาษานาวาโฮ แปลว่า ‘สถานที่ที่เทพเจ้ามาและจากไป’ พิธีนี้ถือเป็นศิลปะศักดิ์สิทธิ์เพื่อการเยียวยารักษา โดยภาพทรายจะถูกสร้างขึ้นบนพื้นดินภายในบ้านพิธี ที่เรียกว่า “ฮอกัน” อันหมายถึง บ้านดั้งเดิมของชาวนาวาโฮ ซึ่งไม่ได้เป็นเพียงที่อยู่อาศัย แต่ยังเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์แทนจักรวาล ศูนย์กลางแห่งชีวิตและจิตวิญญาณของครอบครัว พวกเขาเชื่อกันว่า ภาพทรายนี้จะทำหน้าที่เป็นประตูเชื่อมระหว่างโลกมนุษย์กับโลกเทพเจ้านั่นเอง

ภาพพิธี “Navajo Sand Painting” ภาพจาก : www.theojac.org

โดยทรายสีที่ใช้ในพิธีนี้นั้น จะมาจากธรรมชาติล้วน ๆ ตั้งแต่หินปูนสีขาว หินทรายสีแดง ถ่านหินสีดำ ไปจนถึงแร่กำมะถันสีเหลือง และผงแร่สีเขียว–ฟ้าจากมาลาไคต์และอะซูไรต์ เพื่อเป็นสัญลักษณ์แทนดิน น้ำ ลม ไฟ และทิศทั้งสี่

ผู้สร้างภาพจะใช้หลอดไม้หรือท่อจากซังข้าวโพดโรยทรายอย่างประณีต พร้อมใช้ขนนกอินทรีปัดทรายเบา ๆ อันเป็นสัญลักษณ์ของการสื่อสารกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์

ระหว่างพิธี หมอผีจะสวดมนต์อัญเชิญเทพเจ้ามาสถิตในภาพทรายด้วย เชื่อกันว่าการมองภาพทรายนี้จะช่วยชำระพลังด้านลบและรักษาโรคได้ เมื่อเสร็จสิ้น ภาพทรายจะถูกลบและนำกลับคืนสู่ธรรมชาติ เป็นการย้ำเตือนถึงแนวคิดของชาวนาวาโฮว่า ความงามและสมดุลนั้นเป็นของชั่วคราวที่ควรให้ความเคารพ มากกว่าจะครอบครอง

มันดาลาทรายในพุทธศาสนา

“มันดาลา (Mandala)” ในพุทธศาสนาสายวัชรยาณ เปรียบเสมือนเครื่องมือฝึกจิตเพื่อให้เห็นสภาวะรู้แจ้งในจิตใจ โดยพระสงฆ์จะวาดโครงร่างและค่อย ๆ เติมทรายสีทีละเล็กน้อย และเมื่อมันดาลาสมบูรณ์ ทรายทั้งหมดก็จะถูกกวาดรวมลงในภาชนะ แล้วนำส่งคืนสู่ธรรมชาติ เพื่อสื่อถึง “ความปล่อยวาง ไม่เที่ยงแท้”

ภาพมันดาลาที่ถูกทำขึ้นในเนปาล

เครื่องมือสำคัญที่ใช้ทำมันดาลาคือ “จักปูร” (Chak-pur) หรือกรวยโลหะสำหรับเททราย โดยจะใช้แท่งเหล็กขูดให้เกิดการสั่นสะเทือน เพื่อให้ทรายไหลออกมาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งการทำมันดาลานี้เอง ช่วยให้ผู้ทำรู้สึกสงบ และตกอยู่ในภวังค์แห่งสมาธิอันลุ่มลึกได้

ศิลปะรังโกลีและโคลัม (Rangoli / Kolam) ในอินเดีย

บนพื้นหน้าบ้านหลายแห่งในอินเดีย จะมีลวดลายสีสันสดใสที่ทำจากผงหินสี แป้งข้าว ทราย หรือกลีบดอกไม้บ้าง นั่นเรียกว่า “รังโกลี” หรือ “โคลัม” อันเป็นศิลปะพื้นบ้านที่ถูกสร้างขึ้นเพื่อต้อนรับเทพเจ้า และนำความเป็นมงคลเข้าสู่บ้าน

โดยรังโกลีมักทำขึ้นในช่วงเทศกาลสำคัญ เช่น ดิวาลี ติฮาร์ โอนัม หรือปองกาล และถูกถ่ายทอดต่อกันมาหลายชั่วอายุคนแล้ว

เชื่อกันว่า รังโกลีช่วยเชื้อเชิญพระแม่ลักษมี เทพีแห่งความมั่งคั่ง ให้เข้ามาในบ้าน และยังมีจุดประสงค์ป้องกันแมลงด้วย เพราะผงหินปูนช่วยกันแมลงไม่ให้เข้าบ้าน ส่วนแป้งข้าวสารจะดึงดูดแมลงให้มากินแทนนั่นเอง

สวนหินแบบเซนในญี่ปุ่น (Japanese Zen Gardens)

ทุกคนน่าจะรู้จักศิลปะการจัดสวนหินญี่ปุ่นหรือ “คะเระซันซุย (枯山水, Karesansui)” กันบ้าง คงเคยเห็นกรวดหรือทรายขาวที่ถูกคราดเป็นลายคลื่นแทนน้ำกันใช่ไหมคะ สวนเหล่านี้ถูกออกแบบให้เป็นภูมิทัศน์ย่อส่วนสำหรับการทำสมาธิ ซึ่งสีขาวของทรายและกรวดมีความหมายในศาสนาชินโตว่า เป็นสัญลักษณ์แห่งความบริสุทธิ์ และในสวนเซน ทรายยังหมายถึงน้ำหรือความว่าง ชวนให้ผู้ชมได้พิจารณาถึงความไม่เที่ยงและว่างเปล่าด้วย

โดยสวนหินแบบเซน ถูกสร้างขึ้นเพื่อช่วยให้พระสงฆ์และผู้ปฏิบัติธรรมใช้การคราดทรายเป็นการทำสมาธิและปล่อยวาง เส้นคลื่นที่ถูกคราดบนทรายอาจดูเหมือนง่ายดาย แต่ทุกเส้นล้วนเปี่ยมไปด้วยความตั้งใจ เพื่อสะท้อนถึงการไหลของเวลาและจิตใจที่สงบนิ่ง

ประเพณีผสมทรายในพิธีแต่งงาน (Unity Sand Ceremony)

พิธีผสมทรายเป็นพิธีแต่งงานสมัยใหม่ ที่คู่บ่าวสาวจะเททรายคนละสีจากภาชนะของตนลงในภาชนะกลาง เพื่อสื่อถึงการรวมชีวิตและครอบครัวเข้าด้วยกัน ซึ่งพิธีนี้เกิดขึ้นในช่วงปลายทศวรรษ 1980 โดยเป็นทางเลือกแทนพิธีจุดเทียนที่เคยนิยมทำกันในโบสถ์ค่ะ เพราะทรายทำให้จัดพิธีกลางแจ้งได้ แล้วยังสามารถเก็บทรายไว้เป็นของที่ระลึกหลังจบพิธีอีกด้วย

แม้พิธีผสมทรายจะมีรากฐานจากคริสต์ศาสนา แต่ปัจจุบันคู่รักทุกศาสนาก็นิยมใช้กันนะคะ ไม่ว่าจะใช้ทรายจากชายหาดที่มีความทรงจำ หรือให้สมาชิกในครอบครัวช่วยเททรายร่วมกัน โดยผู้ประกอบพิธีมักกล่าวถ้อยคำที่เตือนใจว่า เมื่อเม็ดทรายเหล่านี้ผสมเข้าด้วยกันแล้ว ย่อมไม่อาจแยกออกได้ เช่นเดียวกับชีวิตของคู่สามีภรรยาที่ผสานกันเป็นหนึ่งเดียว

พออ่านมาถึงตรงนี้ คงมีบางคนเกิดคำถามว่า แล้วทำไมถึงเลือกใช้ทรายแทนเทียน อะไรทำให้เลือกใช้ทรายแทนกันนะ มาลินทร์ก็พอจะวิเคราะห์ได้คร่าว ๆ ประมาณนี้ค่ะ

อย่างแรก ทรายถูกเลือกให้เป็นสื่อในพิธีกรรมต่าง ๆ ก็เพราะมันคือสัญลักษณ์ของเวลาและการเปลี่ยนแปลง

เม็ดทรายแต่ละเม็ดเคยเป็นหินที่ผ่านการขัดเกลาด้วยลม น้ำ และแสงแดดมายาวนาน จึงเปี่ยมด้วยพลังแห่งความอดทนและการเติบโตจากการเปลี่ยนแปลง อีกทั้ง ทรายยังเป็นธาตุที่รวมพลังของธาตุทั้งสี่ ดิน น้ำ ลม ไฟ ไว้ในตัวเองอย่างกลมกลืน จึงแทนความสมดุลระหว่างธรรมชาติและมนุษย์ได้อย่างงดงาม

แม้ในมิติทางจิตวิญญาณเอง ทรายก็ถือเป็นสื่อกลางที่รับและส่งพลังงานได้ เมื่อเราตั้งจิตหรืออธิษฐานผ่านเม็ดทราย พลังงานนั้นจะถูกส่งต่อกลับไปยังผืนโลก เหมือนคำอธิษฐานที่ซึมลงในดินเพื่อหยั่งรากกลายเป็นสิ่งใหม่

ทรายจึงไม่ใช่เพียงวัตถุธรรมดา แต่คือสัญลักษณ์แห่งการเดินทาง ความสมดุล และการเชื่อมโยงระหว่างจิตวิญญาณของมนุษย์กับพลังของโลกนั่นเองค่ะ

ถ้าตีความประมาณนี้ ก็พอจะเก็ตความหมายอยู่ใช่ไหมคะว่าทำไมทรายถึงเหมาะกว่าเปลวเทียน

พิธีจุดเทียนในงานแต่งงาน แทนแสงแห่งความรักและวิญญาณของทั้งคู่ เมื่อเปลวไฟสองดวงมารวมกันกลายเป็นเปลวเดียว ก็เหมือนวิญญาณสองดวงที่ผสานกันเป็นหนึ่ง ทว่าไฟนั้นอยู่ไม่นาน มันเปราะบาง ลมพัดก็ดับ เสมือนย้ำเตือนว่า “ความรักคือสิ่งที่สามีภรรยาต้องคอยทะนุถนอมดูแลกันอยู่เสมอ”

ขณะที่ทรายเป็นสิ่งที่มาจากพื้นโลก แทนความมั่นคง ความอดทน และการไหลเวียนผันผานของกาลเวลา

เมื่อคู่รักเททรายคนละสีลงในภาชนะเดียว เม็ดทรายก็จะผสมกันโดยไม่มีวันแยกออกจากกันได้อีก ทรายจึงกลายเป็นสัญลักษณ์ของ “ความผูกพันที่ไม่อาจย้อนคืน” และยังหมายถึงการผสานของสองชีวิต ที่จะดำเนินต่อไปอย่างมั่นคงยาวนาน (กว่าแสงชั่วคราวของเปลวเทียนนั่นเองค่ะ)

การวาดทรายแห่งวานูอาตู (Vanuatu Sand Drawings)

ที่หมู่เกาะวานูอาตูในมหาสมุทรแปซิฟิกมีประเพณีวาดทรายซึ่งยูเนสโกได้ยกย่องให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้อยู่ด้วย โดยศิลปินจะใช้นิ้วลากเส้นต่อเนื่องบนทรายจนเกิดลวดลายเรขาคณิตสมมาตร

ซึ่งงานวาดทรายนี้ไม่ใช่แค่ภาพที่สวยงามเท่านั้น แต่เป็นบันทึกทางพิธีกรรม ตำนาน ประวัติศาสตร์ ระบบเครือญาติ และความรู้ด้านเกษตรกรรมและสถาปัตยกรรมด้วย

ภาพแต่ละชิ้นล้วนมีหลายชั้นความหมาย สามารถอ่านเป็นงานศิลป์ เป็นเครื่องช่วยจำ หรือเป็นเรื่องราวที่ช่วยเตือนสติให้เราไตร่ตรองได้ในคราวเดียว

เจดีย์ทรายในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Sand Pagodas/Stupas)

ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้บ้านเรา ก็มีประเพณีที่ใช้ทรายด้วยเหมือนกันนะ นั่นคือการสร้างเจดีย์ทรายชั่วคราวเพื่อสะสมบุญและใช้หนี้วัดในพุทธศาสนาสายเถรวาทนั่นเอง

โดยในช่วงเทศกาลสำคัญ เช่น มาฆบูชา หรือสงกรานต์ ผู้คนจะนำทรายมาจากบ้าน แล้วก่อกองทรายเป็นรูปสถูปเจดีย์ที่ลานวัด

ซึ่งมาจากความเชื่อที่ว่า ทุกครั้งที่เราไปวัด ก็จะมีดินทรายติดรองเท้ากลับมาด้วยเสมอ ดังนั้นประเพณีนี้ก็เสมือนการนำดินกลับมาคืนแก่วัด เป็นการชำระหนี้กรรมแก่กัน รวมถึงยังเป็นการสร้างอานิสงค์ถวายแก่พระพุทธศาสนาอีกด้วย

การฝังศพในทรายของอียิปต์โบราณ

ย้อนกลับไปในยุคก่อนประวัติศาสตร์ของอียิปต์ มนุษย์เราได้มีการใช้ทรายจากทะเลทรายมาเป็นวัตถุดิบในการทำมัมมี่ตามธรรมชาติ โดยคนโบราณจะขุดหลุมในทราย แล้ววางศพในท่าขด พร้อมกับอาหารและของใช้เล็กน้อย ซึ่งทรายที่แห้งและร้อนจะดูดความชื้นออกจากร่าง ทำให้ศพไม่เน่าเปื่อย แต่วิธีนี้เป็นทางเลือกสำหรับผู้ที่ไม่มีทรัพย์พอจะทำพิธีมัมมี่แบบซับซ้อนหรอกนะ แต่ก็แสดงให้เห็นถึงพลังของธรรมชาติที่ช่วยรักษาศพได้อย่างน่าอัศจรรย์เหมือนกัน

ตำนานพื้นบ้านเกี่ยวกับทราย

ทุกคนคะ ทรายไม่ได้ปรากฏอยู่แค่ในพิธีกรรมเท่านั้นนะ แต่ยังโผล่มาในตำนานและนิทานพื้นบ้านหลายเรื่องเลยด้วย…

The Sandman ผู้โปรยทรายแห่งความฝัน

ในนิทานพื้นบ้านเยอรมันและสแกนดิเนเวีย “Sandman” คือภูตฝันที่จะเป่าทรายใส่ตาของเด็ก ๆ ในยามค่ำคืน เพื่อให้พวกเขาเคลิ้มหลับและฝันดี เมื่อเด็ก ๆ ตื่นขึ้นมา พวกเขาถึงมักพบว่าตัวเองมีขี้ตาอย่างไรเล่า

แล้วก็ยังมีเรื่องเล่าที่คล้ายกันในโรมาเนียด้วย พวกเขาเรียกภูตฝันตนนี้ว่า “โมช เอเน (Moș Ene)” ส่วนในแคนาดาฝรั่งเศส ก็มีตนนึงที่เรียกกันว่า “บงนอม เซ็ปต เออรฺ (Bonhomme Sept Heures)” (ออกเสียงยากมาก><) ภูตฝันตนนี้จะออกมาช่วงหลังเจ็ดโมงเย็น แล้วชอบเป่าทรายใส่ตาเด็ก ๆ ที่ไม่ยอมนอนหรือดื้อกับพ่อแม่ แล้วจับยัดลงกระสอบผ้าใหญ่ที่พกมาด้วย บางเวอร์ชันก็ว่ามี ไม้เท้า หรือ ขวดใส่ควัน ที่เขาใช้ขโมยลมหายใจของเด็กซนด้วย

เชือกทรายที่ไม่มีวันถักเสร็จ

ว่ากันว่า ปีศาจมักพ่ายให้กับมนุษย์ผู้มีปัญญา…ซึ่งในแผ่นดินแห่งสายหมอกของสกอตแลนด์ ได้มีเรื่องเล่าถึงชายคนหนึ่งนามว่า โดนัลด์ ดูอิวัล (Donald Duival) ที่ชาญฉลาดและกล้าหาญพอจะต่อกรกับปีศาจได้

เขาต่อสู้กับปีศาจแบบตัวต่อตัวท่ามกลางคืนอันมืดมิดและเสียงลมโหยหวน ในที่สุดก็เอาชนะมันได้ด้วยไหวพริบของตนเอง

ทว่าโดนัลด์ไม่ยอมปล่อยปีศาจที่แพ้พ่ายไปง่าย ๆ เขาบังคับให้มันมอบของตอบแทนให้ ซึ่งปีศาจก็จำใจยก “เหล่าเอลฟ์นับหมื่น” ที่ถูกจองจำอยู่ในกล่องให้ (บางตำนานก็ว่าถูกจองจำอยู่ในหนังสือต้องคำสาปที่มีสายรัดปิดผนึกไว้แน่นหนา) ให้แก่เขา และเมื่อกล่องนั้นถูกเปิดออก เหล่าเอลฟ์ก็หลั่งไหลออกมาในร่างโปร่งแสงที่เหล่ามนุษย์ไม่มีวันมองเห็น พร้อมเสียงแว่วทั่วหุบเขาว่า “ทำงาน! ทำงาน!”

โดนัลด์จึงสั่งให้พวกเอลฟ์ทำงานให้เขา เขาใช้พวกเอลฟ์นวดข้าว เอลฟ์ก็ทำเสร็จภายในพริบตา ทั้งช่วยสร้างโรงนาให้ในชั่วอึดใจ และถอนพุ่มฮีเธอร์ทั้งเนินจนโล่งในไม่กี่ลมหายใจเท่านั้น

เมื่องานสำเร็จไปอย่างง่ายดายจรไม่เหลืออะไรให้ทำแล้ว โดนัลล์จึงสั่งให้พวกเอลฟ์สร้างเนินทรายในทะเล แต่เหล่าเอลฟ์กลับทำแรงเกินไป จนกระแสน้ำเริ่มเปลี่ยนทิศจนไปกระทบกับท่าเรือเข้า เขาจึงสั่งให้หยุด แล้วมอบหมายงานใหม่ให้แทน

โดนัลด์ว่า “พวกเจ้าจงไปถักเชือกจากเม็ดทรายมาให้ข้า”

เอลฟ์นับหมื่นรับคำเสร็จก็รีบก้มหน้าทำตามคำสั่งนั้นทันที…

กาลเวลาผันผ่านจวบกระทั่งปัจจุบัน ตำนานเล่าว่า ตอนนี้พวกเอลฟ์ก็ยังคงพยายามถักเชือกจากทรายอยู่ และเสียงแว่ว “ทำงาน! ทำงาน!” ก็ยังคงลอยหวิวมากับสายลมในยามค่ำคืน

บางคนว่า หากคุณอยู่ใกล้ชายฝั่งแล้วลองเงี่ยหูฟังในความเงียบงัน อาจได้ยินเสียงของเหล่าเอลฟ์ที่ยังไม่หยุดทำงาน เพราะไม่มีใครอนุญาตให้พวกมันใช้ฟางผสมทราย เพื่อให้เชือกนั้นสมบูรณ์ได้เลย

สรุป

ทราย…ทำให้เราเห็นว่ามันไม่ใช่แค่เศษหินผุกร่อน แต่เป็นสื่อกลางที่มนุษย์ใช้บอกเล่าเรื่องราวความเชื่อ ไปจนถึงการสั่งสมบุญ และเป็นส่วนหนึ่งของตำนานสอนใจว่าสิ่งเล็ก ๆ ก็มีพลังเหนือจินตนาการได้

เมื่อมองผ่านเรื่องราวของทราย เราจะเห็นสะพานเชื่อมระหว่างโลกและจินตนาการ ที่ทำให้เคารพธรรมชาติและอยากเรียนรู้คุณค่าของสิ่งเล็กน้อยรอบตัวมากขึ้น หากวันหนึ่งคุณได้เดินบนชายหาดหรือจับเม็ดทรายไว้ในมือ ลองหยุดคิดถึงเรื่องราวเหล่านี้ดูนะคะ เม็ดทรายอาจกำลังกระซิบเวทมนตร์จากจักรวาลให้คุณฟังอยู่ก็ได้นะ

บรรณานุกรม

Navajo Sand Painting. สืบค้นจาก : https://sites.google.com/fsmail.bradley.edu/buanthro/navajo-sand-painting

Tibetan Sand Mandala สืบค้นจาก : www.archive.asia.si.edu

Unity Sand Ceremony สืบค้นจาก : www.brides.com/unity-sand-ceremony

Deceiving the Devil with a Rope of Sand สืบค้นจาก : https://sites.pitt.edu/~dash/type1174